تصمیم تازه برای بافت شیراز؛ تخریب‌ها متوقف می‌شود؟
شاهرخ کلانتری، پژوهشگر و دانش آموخته مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی که دبیر پویش «نجات بافت تاریخی شیراز» بوده است، درباره جزئیات مصوبه جدید شورای عالی معماری و شهرسازی که به دلیل مشخص نبودن محتوای این مصوبه، نگرانی‌هایی را به همراه داشته است، به ایسنا گفت: براساس گفت‌وگویی که با کارشناسان وزارت راه و شهرسازی داشتم، این طرح کمترین مداخله را در بافت شیراز خواهد داشت و قرار نیست تخریب جدیدی در بافت تاریخی شیراز اتفاق افتد. البته گفته شده است نقشه ۵۷ هکتاری همان نقشه قبلی است، اما اصلاحاتی در آن اعمال خواهد شد، از جمله خط پیشنهادی پژوهشگاه میراث فرهنگی، که حذف شده است و میدان‌گاه‌هایی که قرار بود در طرح توسعه حرم شاهچراغ ایجاد شود، منتفی شده است و فقط در قسمت‌هایی که در گذشته تخریب شده است، اجازه توسعه حرم شاهچراغ داده می‌شود. گفته شده است مشاور طرح حدود دو ماه فرصت دارد روی این طرح کار کرده و اصلاحات را در نقشه اعمال کند.
او اضافه کرد: در نقشه قبلی طرح ۵۷ هکتاری، خطی از سوی پژوهشگاه میراث فرهنگی پیشنهاد شده بود که به تخریب ۹۵ پلاک منجر می‌شد، از این تعداد ۳۵ پلاک در فهرست میراث ملی ثبت شده و یا واجد ارزش بودند. بنابر اظهارات کارشناسان وزارت راه و شهرسازی در مصوبه جدید، این خط و تخریب ۹۵ پلاک، حذف شده است و تاکید بر حفظ بافت تاریخی شیراز است.
این پژوهشگر مرمت و احیای بناها و بافت‌های تاریخی اظهار کرد: البته باید منتظر ماند تا جزئیات بیشتری از مصوبه و نقشه جدید مشخص شود، تا متن مصوبه علنی نشود، همه چیز در هاله‌ای از ابهام است و نمی‌توان درباره آن نظر کارشناسی دقیق ارائه کرد، اما مساله طرح قبلی همان خط پیشنهادی پژوهشگاه میراث فرهنگی بود که به تخریب گسترده در بافت تاریخی منجر می‌شد و اجازه توسعۀ حرم شاهچراغ براین اساس داده می‌شد، که به گفته کارشناسان وزارت راه و شهرسازی، آن خط پیشنهادی در طرح و مصوبه جدید، حذف و اصلاح شده است.
خط مشکلی در این نقشه، مسیر پیشنهادی پژوهشگاه میراث فرهنگی بوده که گفته می‌شود در طرح جدید حذف شده است. این خط به تخریب ۹۵ پلاک که ۳۵ پلاک آن تاریخی، ثبت شده و واجد ارزش هستند، منجر می‌شد.
فاطمه داوری، مدیر اداره‌کل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی و سخنگوی معاونت میراث فرهنگی نیز درباره این طرح، که با نظر موافق وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و در سکوت مصوب شده است، پس از واکنش‌هایی که به آن نشان داده شد، گفت: علی دارابی ـ قائم مقام وزیر میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی و معاون میراث فرهنگی ـ ضمن اعلام الزام حفاظت از بافت تاریخی شیراز، تأکید کرد محدوده ۵۷ هکتاری بخشی از محدوده ۳۶۰ هکتاری بافت ثبت ملی شده شیراز بوده و لازم است تمام مراجع استانی اعم از راه و شهرسازی، شهرداری و تولیت آستان تضمین‌های کافی برای حفاطت واحیا از بافت تاریخی شیراز را در قالب تهیه طرح ویژه بافت تاریخی ارائه کنند.
او در ادامه این توضیح را اضافه کرد که در گذشته و به استناد مصوبه سفر استانی مهر ماه سال۱۴۰۰ هیئت دولت به استان فارس، موضوع بررسی طرح تفصیلی ۵۷ هکتاری پیرامون حرم حضرت شاهچراغ (ع) به مراجع استانی سپرده شده بود که با پیگیری‌های انجام شده در آذر ماه سال ۱۴۰۲ لغو و مقرر شد این طرح باید در شورای عالی معماری و شهرسازی بررسی شود. کمیته فنی شورا در این مدت با بررسی دقیق طرح ارسالی استان فقط نقشه پهنه‌بندی اصلاح شده را با تأکید بر رعایت تمام ملاحظات لازم برای حفاظت از بافت مصوب کرده است و مقرر شده طرح‌های جدید برای این محدوده تهیه شود.
مدیر اداره‌کل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی افزود: شورای عالی مصوب کرده است باید طرح‌ها و نقشه‌های این محدوده اعم از نقشه کاربری، شبکه معابر و ضوابط و مقررات با رعایت حفاطت از بناها و بافت ارزشمند با تأکید بر سرزندگی بافت شهری و ترغیب به مرمت و احیا در هم‌پیوندی بافت پیرامون حرم با بافت تاریخی ظرف دو ماه تهیه و در شورای عالی شهرسازی و معماری تصویب شود و تأکید شده در مسیر زیارتی مابین دو حرم، چارچوب‌ها و ضوابط مرمت شهری با حداقل مداخله در بافت از طریق بهسازی معابر موجود و بهره‌گیری از بنا‌های ارزشمند مجاور امامزادگان برای استقرار فعالیت‌های متناسب مبنای طرح باشد. در این ارتباط نیز قائم مقام وزیر و معاون میراث‌فرهنگی کشور تأکید کرده تمام طرح‌های که شورای عالی پیشنهاد تهیه آنها را برای بافت تاریخی داده باید به تأیید وزارت میراث فرهنگی برسد.
سخنگوی معاونت میراث‌فرهنگی همچنین گفت: در مصوبه شورا بر جانمایی بنا‌های ثبتی و ارزشمند بافت با همکاری وزارت میراث فرهنگی در طرح‌ها تأکید شده است. همچنین رعایت حداقل مداخله در بافت تاریخی، ساماندهی تخریب‌های موجود و ایجاد زمینه‌های احیای بافت تاریخی در محدوده بین دو حرم از سوی وزارت میراث فرهنگی مورد تأکید قرار گرفته و در شورای عالی معماری و شهرسازی نیز مصوب شده است.
اوایل این هفته، ناصر رضایی، مدیرکل راه و شهرسازی فارس از تصویب طرح ۵۷ هکتاری بافت تاریخی ـ فرهنگی شیراز در شورای عالی معماری و شهرسازی کشور خبر داده و گفته بود: طرح جامع ۵۷ هکتاری بافت تاریخی ـ فرهنگی شیراز یکی از کلیدی‌ترین پروژه‌های شهری است که پس از ۱۵ سال تلاش بی‌وقفه و پیگیری‌های مستمر، روز دوشنبه (۱۷ دی ماه ۱۴۰۳) در شورای عالی معماری و شهرسازی به تصویب رسید.
مدیرکل راه و شهرسازی فارس گفته است: برخلاف شهر‌های مشهد و قم که بخش زیادی از بافت‌های تاریخی اطراف حرم در جریان توسعه حرم‌ها از بین رفتند، در شیراز تلاش شده است تا بافت تاریخی و فرهنگی اطراف حرم شاهچراغ (ع) و دیگر اماکن مذهبی حفظ شود. این طرح نه تنها حفاظت از میراث تاریخی شیراز را تضمین می‌کند، بلکه شرایط زندگی در این منطقه را برای ساکنان بهبود می‌بخشد.
بیش از دو دهه است که برای اجرای طرح ۵۷ هکتاری گسترش شاهچراغ (ع)، که اکنون نام آن به «طرح جامع ۵۷ هکتاری بافت تاریخی ـ فرهنگی شیراز» اصلاح شده است، اصرار می‌شود. این طرح چندین بار مصوبه گرفته و اجرای آن تا مرحله‌ای نیز پیش رفته است و جای زخم آن با تخریب خانه‌های نفیس و ارزشمند دوره صفویه و زندیه هنوز در بافت شیراز به چشم می‌آید. از همین رو، مطرح شدن دوباره این طرح درحالی که محتوای آن مبهم و نامشخص است، نگرانی محافظان، پژوهشگران و کنشگران بافت تاریخی شیراز را برمی‌انگیزد.
به واقع، سابقه تخریب‌ها در بافت شیراز به دهه ۶۰ برمی‌گردد؛ زمانی که بافت تاریخی شمال مسجد نو با نابودی ده‌ها خانه تخریب و خیابان شهید دستغیب ساخته شد. در نیمه دوم دهه ۷۰ نیز با عنوان طرح «بین‌الحرمین» حدود هفت هکتار دیگر از بافت تاریخی جنوب حرم شاهچراغ تخریب می‌شود که آن را بزرگ‌ترین ویرانی در تاریخ تخریب‌های بافت تاریخی ایران در چهار دهه گذشته می‌دانند.
سال ۸۹ نیز «طرح توسعه حرم شاهچراغ» که به طرح «۵۷ هکتاری» معروف بود، در شورای عالی شهرسازی و معماری به تصویب می‌رسد، اما به دلیل مغایرت‌داشتن با طرح «جامع شهر شیراز» و با پیگیری وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی منتفی می‌شود، اما کار به پیگیری قضایی می‌کشد. پیگیری طرح، اما متوقف نمی‌شود؛ در سال ۱۴۰۱ با مصوبه کمیسیون ماده ۵ دوباره این طرح با عنوان مصوبه هیأت دولت پس از سفر رئیس جمهور به شیراز در مهرماه ۱۴۰۰ به جریان می‌افتد. اجرای آن طرح به تخریب ۲۰۰ خانه در اطراف حرم شاهچراغ منجر می‌شد.
پس از راه‌اندازی پویش‌ها، کنش‌ها و اعتراض‌های گسترده، بررسی این طرح به شورای عالی معماری و شهرسازی سپرده می‌شود. این میان، در مردادماه ۱۴۰۲ وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی با وجود مخالفت‌ها و مقاومت‌ها، بافت تاریخی شیراز به وسعت ۳۶۰ هکتار با ۴۱۰ اثر ثبتی و ۲۵۰۰ بنای با ارزش را در فهرست میراث ملی ایران ثبت می‌کند تا به این ترتیب، در برابر تهدید همیشگی طرح‌های توسعه‌ای و تخریب‌های هدفمند از آن محافظت کند، گرچه از آن زمان تا کنون، خبر‌هایی از تخریب بافت تاریخی به شکل‌های مختلف، به گوش می‌رسد.
