نقش ۵۰۰۰ سال تاریخ غزه در سرزمین فرانسه
در شرایطی که غزه با بحران انسانی ناشی از گرسنگی و درگیری دست و پنجه نرم می‌کند، نمایشگاه “گنجینه‌های نجات‌یافته غزه” در “موسسه دنیای عرب” در پاریس برگزار گردید؛ متصدیان این نمایشگاه آن را تحت عنوان “احساس فوریت” نام‌گذاری کرده‌اند. این نمایشگاه به تشریح تاریخ غنی منطقه‌ای می‌پردازد که از دوران نوسنگی، کانون تلاقی فرهنگ‌ها بوده است.
به گزارش «گاردین»، این نمایشگاه که به بررسی بیش از ۵۰۰۰ سال تاریخ فرهنگی و باستان‌شناسی غزه می‌پردازد، به یکی از مکان‌های دیدنی تابستانی پاریس تبدیل شده است. بازدیدکنندگان به‌منظور آشنایی با میراث غنی این نوار ساحلی مدیترانه، که تاریخ متنوع آن با تلخی‌های معاصر گم شده است، به این نمایشگاه سرازیر شده‌اند.
غزه، به مدت هزاران سال، به سبب موقعیت جغرافیایی‌اش در شرق مدیترانه، به یک واحه پرتجارت تبدیل شده بود. این شهر نه تنها مرکز تبادل کالا، بلکه کانون قدرت فکری و آموزشی نیز بود و در یکی از بزرگ‌ترین چهارراه‌های جغرافیایی جهانی واقع شده بود که راه‌های تجاری آسیا و آفریقا را به هم پیوند می‌داد. بسیاری از فرهنگ‌ها و امپراتوری‌ها از جمله فلسطینیان باستان (Philistines)، آشوریان، رومیان، بیزانسی‌ها، پارسیان و مملوکان در این منطقه ردپای خود را برجای گذاشتند. این ردپا با نمایش بیش از ۱۰۰ شیء نفیس از جمله تندیس‌های کوچک، چراغ‌های روغنی، سفالینه‌ها، کتیبه‌ها، سنگ مرمرهای وارداتی و یک موزاییک وسیع از دوران بیزانس نمایان است.
«الودی بوفار» (Élodie Bouffard)، سرپرست اصلی نمایشگاه، خاطرنشان کرد: «ما قصد داشتیم تاریخ غزه را دوباره به صحنه بازگردانیم. هدف ما احیای هویت انسانی غزه و نمایان کردن تاریخ طولانی آن بود، به جای اینکه آن را به روایت‌های محدود و تحت تأثیر تاریخ کنونی تقلیل دهیم. تمرکز بیش از حد بر تاریخ معاصر، خطر ترسیم غزه به‌عنوان منطقه‌ای تراژیک و محصور را در پی دارد؛ حبابی که فقط ویرانی را ممکن می‌سازد، در حالی که غزه در واقع تاریخی غنی را داراست که بر پایه هزاران سال به عنوان کانون ارتباطات مستقر شده است.»
«بوفار» افزود: «غزه بازترین نقطه در مدیترانه بود. این سرزمین، فوق‌العاده ثروتمند بود و تولیدات غذایی زیادی داشت و ارتباطات قوی‌اش با آفریقا و آسیا موجب شده بود که جایی برای جشن و شادی باشد که درباره‌اش بسیار گفته و نوشته می‌شد. همیشه سکونت در آن برقرار بود.»
آثار نمایشی در این نمایشگاه عمدتاً به مدت ۱۷ سال در انباری در سوئیس نگهداری شده بودند؛ چرا که پس از یک نمایشگاه در سال ۲۰۰۷ در “موزه هنر و تاریخ” ژنو، به علت وضعیت امنیتی و سیاسی، بازگشت امن این آثار به غزه میسر نبود.
«بوفار» گفت: «به نوعی، تبعید این آثار موجب نجاتشان شد.» او همچنین یادآور شد که «در غیر این صورت، ممکن بود در بمباران‌های اسرائیل نابود شوند.» او افزود که این وضعیت به این معناست که این اشیا غالباً “پنهان و دور از دید” و از درک عمومی نیز دور مانده‌اند.
یکی از آثار کلیدی نمایشگاه، تندیس کوچک مرمری از الهه‌ای است که احتمالاً “آفرودیت” یا “هکاته” نام دارد. این تندیس متعلق به دوران رومی یا هلنیستی است و پیش‌تر در یک معبد قرار داشته است.
«بوفار» در ادامه بیان کرد که سرنوشت این تندیس نمایانگر لایه‌های تاریخ و چالش‌های باستان‌شناسی در غزه است و افزود: «این تندیس یک شاهکار واقعی است. احتمالاً در جریان مسیحی‌سازی اجباری غزه در سال‌های ۴۰۲ تا ۴۰۵ میلادی، از یک طاقچه در معبد برداشته شده و شاید به دریا انداخته شده باشد، جایی که به مدت ۱۵۰۰ سال ناپدید شد، تا اینکه یک ماهی‌گیر آن را در نزدیکی بلاخیه، محله‌ای که اکنون ویرانه‌ای بیش نیست، یافت. او تصمیم گرفت آن را به یک مجموعه‌دار فلسطینی بسپارد و به این ترتیب، این تندیس نجات یافت.»
او در ادامه افزود: «این اثر بعدها به اروپا منتقل شد. در سال ۲۰۰۷ و در حالی که کوشش‌هایی برای تأمین بودجه در راستای ساخت یک موزه باستان‌شناسی در غزه در حال انجام بود، در ژنو به نمایش درآمد. هیچ موزه‌ای در غزه ساخته نشد و این مجسمه هرگز به سرزمین مادری خود بازنگشت. داستان این تندیس از لحظات تلخ و شیرین شکل‌گیری و گم شدن پر است… او به ما می‌نگرد و هنوز در انتظار بازگشت به مکانی است که در آن ساخته شده است.»
این نمایشگاه در پاریس همچنین روند کاوش‌های باستان‌شناسی در غزه و اهمیت فرهنگی و تاریخی محوطه‌های آسیب‌دیده در حملات نظامی از سال ۲۰۲۳ را به تصویر می‌کشد.
«بوفار» تأکید کرد که این به معنای نادیده گرفتن ارزش جان انسان‌ها در مقابل آثار فرهنگی نیست و افزود: «بین سنگ‌های تاریخی و انسان‌ها، همیشه انسان‌ها در اولویت هستند.» او همچنین گفت که «یادگیری در مورد هزاران سال تاریخ که زندگی بشر را به هم پیوند داده، می‌تواند راهی برای خلق دیدگاه‌ها و امیدهای جدید باشد.»
او افزود: «اگر در مورد تاریخ صحبت نشود، گفتمان به سمت احساسی پیش می‌رود که گویی هیچ راه‌حلی وجود ندارد.»
«ژاک لانگ»، رئیس “موسسه دنیای عرب” و وزیر اسبق فرهنگ فرانسه در مراسم افتتاحیه این نمایشگاه خاطرنشان کرد که امیدوار است این نمایشگاه بتواند «اندکی امید به آینده غزه بازگرداند».
او گفت: «هیچ چیز بدتر از فراموش کردن و رها کردن نیست.»
نمایشگاه “گنجینه‌های نجات‌یافته غزه” تا تاریخ ۲ نوامبر در “موسسه دنیای عرب” پاریس ادامه خواهد داشت.
