هشدار درباره‌ی نیروگاه‌های خورشیدی: سرمایه‌گذاری یا تأمین برق؟

این موضوع شامل مسائل محیط زیستی نیز می‌شود؛ بسیاری از شرکت‌های بزرگ و حتی کسب‌وکارهای کوچک و یا افراد به عباراتی نظیر “دوستدار محیط زیست” و مشابه آن متوسل می‌شوند تا آسیب‌هایی را که به طبیعت و سلامت عموم می‌زنند، پنهان کنند یا خود را با ترندهای روز همسو نشان دهند. از سوی دیگر، بعضی از افراد این تصور یا القا را دارند که اگر مثلاً خودرویی مصرف بنزین کمتری داشته باشد یا یک نیروگاه از منابع سوخت فسیلی استفاده نکند، آن خودرو یا نیروگاه به واقع دوستدار محیط زیست است!

بزرگ‌ترین شرکت‌ها و دولت‌ها در ترفندهای فریبکارانه مهارت دارند. نمونه‌ای از این ترفندها ادعاهای سدسازان است که می‌گویند انرژی آب‌گرم، انرژی پاکیست چرا که در این نیروگاه‌ها سوخت فسیلی به کار نمی‌رود! در زمینه انرژی خورشیدی نیز فعالان این حوزه، به طور کامل واقعیت‌ها را بیان نمی‌کنند. نکته‌ای که معمولاً از سوی دولت‌ها و شرکت‌های بزرگ پنهان می‌شود، لزوم کاهش مصرف به منظور حفظ زمین و سلامت همه ما است. اما با توجه به اینکه نظام سرمایه‌داری حاکم بر دنیا بر پایه تولید بیش‌تر و کسب سود به هر قیمتی است، فرض بر این است که باید تولید برق افزایش یابد و نه اینکه از مصرف آن کاسته شود.

بسیاری از مراجع معتبر محیط زیست نیروگاه‌های خورشیدی را از نیروگاه‌هایی که بر پایه مواد نفتی، گاز یا شکافت هسته‌ای عمل می‌کنند، بهتر ارزیابی می‌کنند. با این حال، نباید از یاد ببریم که این نوع نیروگاه‌ها نیز دارای پیامدهای منفی هستند که نیاز به بررسی دقیق و ارزیابی اثرات زیست محیطی دارد. در بین مخاطرات مرتبط با نیروگاه‌های خورشیدی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

•  پنل‌های نیروگاه خورشیدی از مواد پلاستیکی ساخته می‌شوند که شبه بتنی اولیه آن‌ها از روغن و گاز به‌دست می‌آید.
•  عمر مفید پنل‌ها محدود بوده و تعویض آن‌ها به‌معنای استفاده مجدد از مواد نفتی است و بازیافت آن‌ها نیز چندان آسان نیست.
• برای تولید پنل‌ها و باتری‌های ذخیره‌ساز برق، فلزات و مواد معدنی دیگری مورد استفاده قرار می‌گیرند که استخراج آن‌ها به نابودی محیط‌های طبیعی منجر می‌شود.
• این پنل‌ها تابش نور را مسدود کرده و می‌توانند اقلیم منطقه را تحت‌تأثیر قرار دهند. با توجه به اینکه مساحت قابل توجهی برای احداث هر نیروگاه خورشیدی نیاز است، تغییر در وضعیت زمین و نابودی زیستگاه‌های حیات وحش و پوشش گیاهی چشم‌گیر خواهد بود. در دستکاه‌های آبی، سایه‌اندازی به تخریب کلی اکوسیستم منجر می‌شود.
• در محیط‌های آبی، مخصوصا در دریاچه‌های سدها، تجزیه فیزیکی مواد پلاستیکی و رهایی فلزات به‌کاررفته در پنل‌ها منابع آب را آلوده کرده و می‌تواند مواد خطرناک را به فاصله‌های دور منتقل کند.
• در مناطق خشک، این نیروگاه‌ها فشار زیادی بر منابع آب محدود وارد می‌کنند؛ آب در مراحل ساخت و نگهداری و همچنین برای تمیز کردن سطح پنل‌ها -که به‌ویژه در مناطق پر گرد و غبار ضروری است- به میزان قابل توجهی مصرف می‌شود.
• پنل‌ها به شدت در برابر حوادث طبیعی چون طوفان، آتش‌سوزی، سیل و تگرگ آسیب‌پذیر هستند.
• این پنل‌ها به فعالیت‌های خرابکارانه و اقدامات تندروانه بسیار حساسند.
• نیروگاه‌های خورشیدی منظر طبیعی منطقه را به طرز قابل‌توجهی تغییر می‌دهند.
• تابش و انعکاس نور پنل‌ها می‌تواند تأثیرات منفی بر اکوسیستم طبیعی داشته باشد.

با نگاهی به فساد اداری ریشه‌دار در ساختار مدیریتی کشور ما و با نظر به عملکرد نامناسب وزارت نیرو، مسأله فراتر از این موارد است. در واقع، مدیران وزارت نیرو به‌خوبی آگاهند که جهت راه‌اندازی نیروگاه‌های خورشیدی به میزانی که تأثیر قابل‌توجهی بر تأمین نیاز کشور داشته باشند، به علت مشکلات ناشی از نظام تخصیص بودجه، تورم افسارگسیخته و بدتر شدن روابط خارجی، به زمان بسیار طولانی نیاز است. آنها همچنین به راندمان پایین نیروگاه‌های حرارتی موجود در کشور (که به نظر می‌رسد حدود سی درصد باشد) واقفند. بنابراین، ضروری است که پیش از هرگونه بودجه‌خواری و پراکنده‌سازی مالی در تولید و عرضه برق، تلاش کنند تا راندمان نیروگاه‌های موجود را افزایش دهند، از هدررفت برق در شبکه جلوگیری کنند و تقاضا را کاهش دهند. نکته دیگر اینکه به نظر می‌رسد وزارت نیرو درصدد است نیروگاه‌های خورشیدی را تا حد امکان نزدیک به نیروگاه‌های آبی ایجاد کند؛ مانند طرح نصب پنل بر روی دریاچه سد کرخه. به نظر می‌رسد دلیل این مورد بهره‌برداری از ایستگاه‌های برقی است که در نیروگاه‌های آبی وجود دارد. با این حال، به‌نظر نمی‌رسد که خطر آلودگی منابع آب شیرین -که در ایران از کمبود رنج می‌برند و احتمال کاهش شدید آب دریاچه‌های سد به خاطر خشکسالی‌های فزاینده- به شکلی دقیق و اصولی ارزیابی شده باشد.

با توجه به ساختار معیوب فعلی که در مدیریت منابع آب به وضوح مشاهده می‌شود، پس از سرمایه‌گذاری‌های کلان و شکست‌های گاه به گاه، عواقب زیان‌بار و نابودی طبیعت و میراث‌های فرهنگی، و همچنین افزایش تنش‌ها بین استان‌ها، به شدت نگران‌کننده است که ساخت نیروگاه‌های خورشیدی، در بهترین حالت، می‌تواند به آزمایشی بی‌حاصل تبدیل شود، مشابه پروژه‌ی نیروگاه تلمبه‌ذخیره‌ای سیابیشه، و در بدترین وضعیت یک ریخت‌وپاش مالی جدید خواهد گردید.

*مدیر انجمن دیده‌بان کوهستان و کنشگر محیط‌زیست

۴۷۲۳۲